Wwft 2023 - De 3 belangrijkste trends

1 Toegenomen digitalisering vraagt om digitale identificatie en data

We zien zowel een grotere behoefte naar online zaken doen, als ook de ontwikkeling van digitale tools die dat veiliger en makkelijker maken. Online identificatie, geautomatiseerde witwascontroles en het melden van ongebruikelijke transacties worden simpeler en normaler. Het (blijven) investeren in digitale Wwft compliance is en blijft essentieel in de komende jaren.

Behoefte naar veilig online zakendoen

Covid19 heeft de digitalisering behoorlijk versneld. We zagen een toename in digitaal gebruik tussen 2020-2022 van DigiD (+36%) en iDIN (+33%) voor identificatie en inloggen (zie ook de Rijksoverheid Monitor identiteit 2021 voor meer details). Door de ervaring die de Nederlandse burger hier inmiddels mee heeft opgedaan is het aannemelijk dat de inzet van deze, en de introductie van andere identiteitstools en apps zal versnellen. Een voorbeeld daarvan is de update van de Wwft Leidraad voor makelaars, bemiddelaars en taxateurs in onroerende zaken van maart 2022 die expliciet het gebruik van digitale identiteitsmiddelen heeft goedgekeurd.

Data voor digitale checks blijft lastig

Een randvoorwaarde voor efficiënte digitale Wwft cliëntonderzoeken zijn centrale databases en het kunnen uitwisselen van informatie over cliënten tussen poortwachters.

Voor zakelijke transacties is de EU een tijd geleden begonnen met de zogenaamde UBO- registers. Dit zijn databases waar snel en eenvoudig opgezocht kan worden wie in een zakelijke transactie de uiteindelijk belanghebbende (de Ultimate Benefical Owner) is. Maar meteen bij de introductie waren er al kritische geluiden over de kosten, het nut en de privacy rond deze registers. Na vertraging bij de Kamer van Koophandel, het uitblijven van handhaving, het niet op tijd gevuld krijgen van het register en uitstel, besloot het Europese Hof dat publicatie van deze data een privacy schending betreft en niet als zodanig mag doorgaan. Voor nu betekent dat een stap achteruit in het versimpelen van de uitvoer van zakelijke Wwft-checks.

Anderzijds heeft de Nederlandse overheid voorgesteld om financiële transacties gezamenlijk door partijen (banken) te monitoren, en te verplichten tot onderling delen van onderzoekgegevens delen. Ook aan dit voorstel kleven privacy risico’s, kans op uitsluiting en twijfels over doelmatigheid en effectiviteit, wat tot aanpassingen heeft geleid. Maar geeft in ieder geval wel een opening voor meer geautomatiseerd Wwft-checks.

Geautomatiseerde controle toegestaan

Goed nieuws in 2022 was de overwinning van Bunq tegen de DNB over het gebruik maken van data en geautomatiseerde Wwft checks in plaats van de klassieke “handmatige” controlemethodes zoals de DNB voorschrijft. Geautomatiseerde controles op basis van data is een efficiëntere, effectievere en last but not least veel goedkopere oplossing dan de tienduizenden compliance medewerkers die nu voor de banken aan het werk zijn. Wij verwachten dat andere banken en poortwachters hier dan ook snel in zullen volgen. Gezien de huidige intensieve samenwerking van de Nederlandse overheid met banken lijkt het aannemelijk dat ook de Wwft toezichthouders zullen gaan inzien dat digitalisering ook in hún belang is.

Europese plannen rondom digitale identiteit

De EU pakt door met haar plannen voor een centrale digitale identiteit voor al haar inwoners en leeftijdscontroles. Belangrijk om daarbij op te merken dat Nederland de voorkeur heeft voor een lokale identiteit, het liefst zonder een soort Europees BSN. De eerste samenwerkingen op dit gebied zijn nu al in gang gezet door de Nederlandse deelname aan de EU-pilot voor een digitaal reisdocument.

2 Poortwachters blijven worstellen met de uitvoer van hun Wwft-verplichtingen

Ondanks alle aandacht voor de Wwft, en een positieve beoordeling van het Nederlandse beleid tegen witwassen, blijft het onderwerp vaak negatief in het nieuws komen. Poortwachters worstelen met hoe te voldoen aan hun verplichtingen en worden daar steeds strenger door toezichthouders op gewezen en voor beboet. Voldoen aan de Wwft-verplichtingen wordt steeds belangrijker.

Poortwachters negatief in het nieuws over niet voldoen aan de Wwft

Met name banken (ING, Rabobank, ABN-AMRO) blijven negatief in het nieuws komen over hoe ze de Wwft verplichtingen nakomen, ondanks de inspanningen die ze hebben uitgevoerd.

Ook andere poortwachters komen er niet al te goed af. Notarissen zouden hun verplichtingen om witwassen te voorkomen niet goed nakomen. Dat zou waarschijnlijk komen door de drukte, bericht het NRC. De KSA heeft ruzie met Holland Casino over naleven van de Wwft. Ook de Nederlandse kunst- en antiekhandel heeft grote uitdagingen om aan de Wwft te voldoen.

Verschillende initiatieven rond kennis over Wwft

Niet verwonderlijk dat er daarom initiatieven zijn gestart voor het opdoen van kennis over witwassen, ondermijning en de Wwft. De meest relevante voor makelaar waren het online Webinar De weerbare makelaar, het Kennisplatform ondermijning met een vastgoed sectie en online game voor Android en iOS. En de materialen van Het centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid. Maar ook de (ludieke) NOS witwasmachine is de moeite van een bezoekje waard.

Wwft toezicht onder druk?

Het Nederlands Wwft beleid wordt door de FATF (samenwerkingsverband van ruim tweehonderd landen ter bestrijding van witwassen) zowel gewaardeerd als bekritiseerd. Ik vind het interessant om te lezen dat ze met name vinden dat de Nederlandse justitie te lichte straffen uitdelen, en de toezichthouders niet streng genoeg controleren. In dat kader is het niet verrassend dat Nederland niet doeltreffend is gebleken in het opsporen van Russisch vastgoed n.a.v. sancties o.a. doordat niet goed is vastgelegd wie de eigenaar is van een pand. Of dat het gerechtshof celstraffen voor witwassers op de Antillen schrapte, “omdat iedereen het daar deed”.

3 Hoe te voldoen aan de Wwft blijft zich ontwikkelen

De Wwft is gebaseerd op open normen; de wet zegt niet wat een poortwachter moet doen, maar wat het resultaat moet zijn van haar verplichtingen. Nieuwe inzichten en trends bevestigen de noodzaak om als poortwachter bij te blijven. En werkprocessen en risicobeoordelingen aan te passen. Het uit faseren van het “kopietje paspoort” komt steeds dichterbij.

Einde kopietje paspoort?

Aan het oude gebruik van een kopietje paspoort zitten behoorlijke privacy en veiligheidsrisico’s verbonden. Een bank mag bijvoorbeeld wel ter identificatie een onbewerkte kopie ID opvragen, maar deze niet onbewerkt opslaan. Anderzijds blijkt het erg makkelijk voor criminelen om een vals paspoort te krijgen. De houdbaarheid van deze vorm van identificatie staat daardoor steeds meer onder druk, zeker nu er veilige en gemakkelijke digitale alternatieven beschikbaar zijn, die daarnaast expliciet zijn opgenomen als geldig identiteitsmiddel in de Wwft richtlijn voor makelaars en taxateurs.

Geen ID-nummer meer in akte & volmacht

Ook het notariaat past haar werkprocessen aan rond de identificatie en het vastleggen van de identiteit van haar cliënten vanwege de maatschappelijke discussie over privacygevoelige gegevens. Aard en nummer van het identiteitsdocument zal per 1jan23 niet meer in akte & volmacht van notarissen genoteerd worden. Wel beveelt de KNB dit nog in het dossier op te nemen. Deze aanpassing zal ook gevolgen hebben op andere documenten in de woonketen. De NVM vermeldt dat aard en nummer van het identiteitsdocument ook uit de standaard koopovereenkomsten en de opdracht tot dienstverlening gaat verdwijnen.

Hoger risico bij vakantiewoningen en offshore constructies

Vakantieparken blijken populair om zwart geld wit te wassen in Nederland, zo vermelde de Telegraaf. Dit is een belangrijke reden om bij dergelijke transacties extra op te letten, denk aan een verscherpt onderzoek naar de samenstelling financiële middelen. Het NRC melde een toename van ondoorzichtige offshore eigendomscontructies waardoor de eigenaren van vastgoed anoniem kunnen blijven. Extra oppassen dus in het UBO onderzoek van zakelijke internationale transacties.

Nieuwe Wwft wetten en regels

In 2026 komt de EU met een nieuwe wet, die o.a. voor een harmonisering tussen de EU- landen van nationale wetten en regels gaat zorgen. Deze wet zal de Nederlandse Wwft vervangen en ervoor zorgen dat alle Europese landen dezelfde definities gaan hanteren en dezelfde spelregels gaan toepassen voor bijvoorbeeld de uitbesteding van een onderzoek. Ook komt er dan een EU-toezichthouder.

Daarnaast zijn er initiatieven vanuit zowel de Nederlandse overheid als de Europese Unie voor verdere aanscherping rond het gebruik van cash en betaalkaarten. De Nederlandse overheid overweegt om een verbod op contante betalingen boven de €3000 in te voeren voor goederen. En de Europese Unie denkt erover om voor kopers en gebruikers van tegoedbonnen zoals de VVV- en Boekenbon een legitimatieplicht te verplichten.

Melden transacties versimpeld

Afgelopen jaar ging de FIU aan de slag met de feedback over het lastige en verouderde proces voor het melden van ongebruikelijke transacties. Een nieuwe versie van dat formulier is o.a. aan de verschillende poortwachters zoals makelaars en taxateurs voorgelegd voor inspraak en feedback.

Conclusie

De bestrijding van witwassen is volop in ontwikkeling. Toegenomen maatschappelijke digitalisatie vraagt om betere en veiligere manieren om online zaken te kunnen doen, mét behoud van privacy. Overheid en toezichthouders beginnen open te staan voor het gebruik van data en geautomatiseerde controles. Poortwachters staan te springen om innovaties die hen gaan helpen om sneller, simpeler, veiliger én goedkoper aan hun compliance verplichtingen te voldoen. Veel van deze innovaties zijn nu beschikbaar. 2023 is het jaar voor makelaars om digitale identificatie en online Wwft-checks als de nieuwe best-practice te adopteren.